Framework analyse is een overzichtelijke, systematische vorm van het analyseren van kwalitatieve gegevens. Aan de hand van een voorbeeld doorlopen we alle stappen van framework analyse zodat je dit vervolgens toe kunt passen op je eigen kwalitatieve onderzoeksgegevens. Eerst even wat context rondom dit uitgewerkte voorbeeld. Het fragment komt uit een groot onderzoek waarin onderzoek werd gedaan naar het bijscholen van docenten LO en specifiek werd een nieuwe methodiek, genaamd lesson study, hierin getest op effectiviteit, op toepasbaarheid en op bruikbaarheid. Scholen in de interventiegroep gingen gedurende een bepaalde periode aan de slag met lesson study en ontwikkelden op deze manier met een groepje docenten systematisch een les waarmee ze een bepaald probleem in hun onderwijspraktijk aanpakten. Binnen het onderzoek vonden er voor- en nametingen plaats en een van de onderdelen van de dataverzameling was het afnemen van een focusgroep gesprek met de betrokken docenten. Hierin werd onder andere gevraagd naar het proces wat de docenten met elkaar doorlopen hadden. Hieronder lees je enkele vragen die gesteld werden door de interviewer tijdens de focusgroep.

Stap 1 – Het transcript schrijven

De eerste stap binnen elke kwalitatieve data-analyse waarbij er gebruik gemaakt is van video- of audio opnamen, is het zogenaamde transcriberen van de gesproken tekst. Dit betekent het volledig uitschrijven van datgene dat er binnen het interview of de focusgroep is gezegd. Je hebt hierin nog wel de mogelijkheid om ervoor te kiezen echt alle audio uit te schrijven (dus ook de ‘ehh’s’ en de ‘uhh’s’ van respondenten) of je te richten op alleen de inhoudelijke tekst van het gesprek. Niet geschikt voor framework analyse is een samenvatting van het interview (bijvoorbeeld per vraag). Want daar gaan we nou juist systematisch naartoe werken.

Hieronder vind je een audiofragment uit het focusgroep gesprek met docenten LO over de inzet van  lesson study, gebaseerd op de hierboven staande vragen.

Hieronder vind je het bijbehorende transcript. Nu is dit slechts een klein gedeelte van deze focusgroep (in totaal duurde deze bijna een uur). Je kunt je voorstellen dat het uitschrijven van een focusgroep behoorlijk wat tijd vergt. Houd hier rekening mee in je planning!

Stap 2 – Verkennen van de gegevens

Wanneer je het transcript af hebt, luister dan eens rustig de complete focusgroep of het interview terug, zodat je bekend wordt met de inhoud. In deze fase hoef je nog geen verdere acties te ondernemen ten aanzien van coderen of thematiseren.

Stap 3 – Een eerste codering uitvoeren

Nu je bekend bent met de gegevens ga je het fragment opnieuw beluisteren en daarna (of misschien al tijdens het luisteren) het transcript coderen. Hiermee bedoelen we niet dat je een onkraakbare code gaat toevoegen aan het document, zodat niemand er ooit nog bij kan… Nee, je gaat stukjes tekst selecteren en er een bepaald woord of een specifieke term aan toewijzen die de kern van dat stukje tekst goed weergeeft. Dat noemen we hier coderen. Een deel van deze codes zal logischerwijs komen uit de interview thema’s die je hebt behandeld. Dus in ons voorbeeld zal de code “waardering” waarschijnlijk wel terugkomen. Je beperkt je echter niet tot deze codes. Je bent in principe vrij om zoveel codes te verzinnen bij de tekst als jij denkt dat er nodig zijn. Omdat het onderzoek uitgevoerd is binnen een bepaald thema (in ons geval scholing en lesson study) zullen bepaalde codes regelmatig terugkeren in het transcript. Misschien horen bepaalde codes die je hebt toegewezen straks ook wel bij elkaar omdat ze veel overlap hebben, maar dat is van later zorg. Eerst maar eens coderen. Hieronder vind je wederom het transcript, maar nu zijn delen van de tekst gecodeerd.

LET OP: om de codering te zien klik op het pijltje rechtsboven (het kan enige seconden duren voordat de opmerkingen verschijnen).

Stap 4 – Een analytisch framework maken

Zoals je in het gecodeerde transcript kunt zien zijn er diverse delen van de tekst gecodeerd met verschillende codes. Nu is de kans groot dat jij dit onderzoek zelf uitvoert en niet in een (0nderzoeks)groepje of met een mede-student. Je hebt tot nu toe alles solo gedaan. Dat is natuurlijk prima, maar binnen de framework analyse ben je nu op een belangrijk punt aangekomen. Je gaat een definitieve lijst van codes vaststellen om de rest van je data (de andere interviews en focusgroepen die je hebt afgenomen) mee te analyseren. Deze definitieve set van codes noemen we ‘het framework’. Gezien de mate van belangrijkheid is het aan te bevelen om hier de hulp in te roepen van een collega, mede-student, vriend(in), of misschien wil een van je ouders je zelfs wel helpen in ruil voor het wassen van de auto. Doel hiervan is om een paar ‘vreemde’ ogen te laten kijken naar jouw data. Wanneer zij bovenstaand transcript lezen dan komen ze misschien wel tot hele andere codes. Of misschien gebruiken ze dezelfde codes, maar bij andere stukken tekst dan jij deed!

In deze stap bespreek je vervolgens de coderingen van jou en degene die jou hierbij heeft geholpen. Samen probeer je te komen tot een definitieve set van codes. Hiervoor zal het soms nodig zijn om codes met dezelfde inhoud te thematiseren, samen te voegen. Sommige codes moet je misschien wel hernoemen om ze beter te laten aansluiten bij de inhoud. En in een enkel geval zul je een code helemaal schrappen. In ons voorbeeld lijkt er ruimte te zijn om bepaalde codes te thematiseren (let op, dit is natuurlijk slechts een klein stukje interview en dus een nogal vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid, jij hebt waarschijnlijk te maken met meer en langere interviews!). De code ‘afwijkende planning‘ zouden we kunnen scharen onder de meer thematische code ‘organisatie‘. De code ‘lesobservatie’ heeft in de context van dit onderzoek vooral te maken met het verzamelen van (observatie)data en kan dus geschaard worden onder de code ‘data verzamelen’. Na enige discussie kwamen de onderzoekers in dit onderzoek erop uit dat de code ‘samen overleggen’ eigenlijk vooral een succesfactor bleek in het toepassen van de methode lesson study. Dit werd daarom de code ‘succesfactor’ en vormde daarmee tevens een mooie tegenhanger voor de reeds opgestelde code ‘knelpunt of belemmering’.

Daarmee krijgen we in ons vereenvoudigde voorbeeld de volgende set codes, ons analytische framework waarmee we de rest van de gegevens gaan analyseren. Een laatste stap hier is om de betreffende code kort en bondig te omschrijven, zodat alle betrokkenen snappen wat er met de code bedoeld wordt

Stap 5 – Het analytisch framework toepassen op de totale dataset

Een stap die we hier niet als voorbeeld laten zien, omdat het principe hetzelfde is als in stap 3 is het toepassen van de definitieve codeset op de totale data. Je hebt dan inmiddels al je interviews of focusgroepen uitgeschreven, zodat ze klaar zijn voor codering. Deze codering doe je met de overeengekomen definitieve codeset.

Stap 6 – Samenvatten van de resultaten in een matrix

Het mooie van framework analyse is dat het leidt tot een zeer overzichtelijke weergave van de resultaten vanuit (soms grote hoeveelheden) gegevens. De laatste stap is dat per respondent in combinatie met alle thema’s (de codes) een samenvatting wordt gegeven van wat die persoon daarover te melden had. Dit klinkt nogal cryptisch, daarom koppelen we dit hier direct weer aan ons voorbeeld. Hieronder vind je een Excel file waarin horizontaal de codes zijn geplaatst en verticaal (dus elke kolom) de betrokkenen bij onze focusgroep (let op, wederom is dit een nogal vereenvoudigde weergave, in de meeste onderzoeken waarbij je bijvoorbeeld meerdere focusgroepen afneemt zal het aantal codes en respondenten groter zijn).

Zoals je ziet heeft niet elke docent een uitspraak gedaan over elke code. Dat hoeft natuurlijk ook niet. Ondanks dat je de letterlijke tekst hebt samengevat kan het soms handig zijn om letterlijke quotes hieraan te kunnen koppelen. Deze kun je bijvoorbeeld in een verslag of presentatie plaatsen, om zo met de exacte woorden van een respondent een bepaald resultaat te benadrukken. Soms kun je het zelf niet beter of mooier verwoorden dan een respondent in je onderzoek. Om altijd terug te kunnen vallen op de letterlijke tekst kun je de ‘Opmerking invoegen’ functie van Excel gebruiken. Je plaatst daarin dan de exacte passage waaruit de samengevatte tekst komt. Dat zou er dan zo uitzien bijvoorbeeld:

Indien je een programma zoals NVivo gebruikt, dan zit er mogelijk een functie in waarin je vanuit de matrix direct kunt linken naar de exacte quote in het transcript. Maar aangezien de meesten van jullie dit programma niet zullen gebruiken is bovenstaande een goed alternatief.

Stap 7 – Interpreteren van de resultaten

Nu je alle resultaten mooi overzichtelijk in de matrix hebt samengevat kun je gaan interpreteren en uiteindelijk jouw onderzoeksvragen beantwoorden. Hierover gaat het volgende onderdeel in de onderzoekscyclus.