De anonimiteit van deelnemers
Een andere belangrijke eis aan ethisch verantwoord onderzoek is dat de privacy van de deelnemers aan het onderzoek wordt gewaarborgd. Dit betekent dat de gegevens van de deelnemer geanonimiseerd dienen te worden. Geanonimiseerde gegevens zijn gegevens die uitsluitend door het toepassen van buitengewone middelen of met onevenredige tijd en moeite tot een natuurlijke persoon (mens van vlees en bloed) zijn te herleiden. In gewoon Nederlands; men mag de onderzoeksdata niet op een of andere manier kunnen herleiden naar een persoon. Daarom mag je de namen of initialen van de deelnemers bijvoorbeeld niet weergeven in de onderzoeksresultaten. Ook andere gegevens die direct terug te voeren zijn naar de deelnemers aan het onderzoek dienen te worden geanonimiseerd. Het is voor ethisch verantwoord onderzoek erg belangrijk om hier voldoende aandacht aan te geven. Soms is het moeilijk resultaten objectief weer te geven en tevens aandacht te hebben voor de anonimiteit van de deelnemers.
De anonimiteit van deelnemers in onderzoek is een eis vanuit regelgeving, maar kan voor deelnemers zelf erg belangrijk zijn in de overweging voor deelname aan het onderzoek. Als de anonimiteit niet goed gewaarborgd is dan kunnen deelnemers het gevoel hebben niet objectief te kunnen antwoorden op vragen en uiten van onvrede niet mogelijk is. Voor goed onderzoek is er een duidelijk belang objectieve betrouwbare resultaten. Daarnaast dient de privacy en positie van deelnemers gerespecteerd te worden, ook in de onderzoeksresultaten.
Wetgeving rondom privacy; De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)
De Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit’ (2018) beschrijft dat onderzoekers aan het hbo respectvol en integer met data van deelnemers om moeten gaan. Onderzoekers moeten daarom rekening houden met rechten, belangen en privacy van deelnemers. Sinds 25 mei 2018 is de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van toepassing en daarmee geldt dezelfde privacywetgeving voor de gehele Europese Unie. Ook voor jou als onderzoeker heeft de AVG belangrijke consequenties. De AVG zet de privacy rechten van de betrokken deelnemers centraal. De wet geeft aan dat je als onderzoeker zaken rondom privacy moet regelen. Dat is vooral van toepassing als je persoonsgegevens verzamelt van deelnemers. Persoonsgegevens zijn alle gegevens over een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon. Dit betekent dat informatie ofwel direct over iemand gaat, ofwel naar deze persoon te herleiden is. Hierbij kun je denken aan naam, adres en woonplaatsgegevens, maar ook postcodes met huisnummers zijn persoonsgegevens. Daarnaast zijn er ook nog bijzondere persoonsgegevens zoals ras, godsdienst, seksuele geaardheid en gezondheid. Deze zijn door de wetgever extra beschermd. Persoonsgegevens zijn niet alleen maar informatie over een bepaalde persoon in geschreven tekst, maar het kan ook gaan om geluidsopnames en beeldmateriaal. Om te kunnen spreken over persoonsgegevens moet het gaan om data van een natuurlijk persoon én deze data moet identificeerbaar zijn naar de persoon. Indien aan één van beiden niet is voldaan spreekt men niet meer van persoonsgegevens en is de wet dan ook niet van toepassing. Je dient bovendien alleen data te verzamelen die je nodig hebt om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, niet meer.
Indien je als onderzoeker wel met persoonsgegevens werkt, dan dien je je aan de principes van de wet moeten houden, de gegevensverwerking moeten kunnen rechtvaardigen en de rechten van de deelnemers in acht moeten nemen. De onderzoeksgegevens waarin proefpersonen identificeerbaar zijn moeten zorgvuldig beheerd worden en dienen normaliter te worden vernietigd zodra het belang van het onderzoek dat toestaat. In het algemeen geldt dat de onderzoeker dan handelt in overeenstemming met privacywetgeving. Daarnaast stelt de wet ook (technische en organisatorische) eisen aan de opslag van deze gegevens, om het verlies van gegevens of onrechtmatige inzage of verwerking tegen te gaan.
Uitgangspunt voor het onderzoek op FSH is dat er géén persoonsgegevens verzameld mogen worden. De AVG is dan niet van toepassing. Onderzoeksgegevens die wel onder de Verordening vallen dienen dus te allen tijde vermeden te worden. Een manier om dat te doen is de gegevens te anonimiseren. Volledig anonieme gegevens vallen niet onder de wetgeving.
Anonieme gegevens
Anonieme gegevens zijn géén persoonsgegevens en vallen daarmee niet onder de AVG. Ze omvatten geen directe persoonlijk gegevens (naam, adres, woonplaats) van de deelnemer, maar ook geen gegevens die, zonder veel moeite en tijd, tot een persoon herleid kunnen worden zoals een postcode of een specifieke zeldzaam beroep of functie. Anonieme gegevens kunnen wel een codering bevatten. Het is bij volledig geanonimiseerde gegevens belangrijk dat de verwerking onomkeerbaar moet zijn.
Pseudonimiseren
Bij interventie-onderzoek met een voor- en nameting is soms nodig om per persoon de gegevens van de beide metingen te kunnen vergelijken, zeker wanneer je gebruik wilt maken van toetsende statistiek. Het is dan dus niet mogelijk om al meteen bij de voormeting de persoonsgegevens helemaal te anonimiseren. Om dan toch op een verantwoorde manier met de gegevens te kunnen omgaan, kun je deze pseudonimiseren. Pseudonimiseren is een procedure waarmee identificerende gegevens (bijvoorbeeld naam) worden vervangen door een code waardoor de data niet meer direct herleidbaar is naar de persoon. Deze data noem je dan gepseudonimiseerde data. Bij pseudonimiseren bewaar je een sleutel voor re-identificatie apart van de gepseudonimiseerde databestand. Het voordeel van pseudonimiseren is dat de informatie over de persoon kan worden gecombineerd. Bij pseudonimiseren is er dus wel sprake van omkeerbaarheid want met de lijst van opgestelde codes kun je achterhalen wie de persoon is. Daarom is hier wel sprake van persoonsgegevens en vallen de gegevens onder de AVG. Wanneer je als onderzoeker de data geanalyseerd hebt en de sleutel tot her-identificatie vernietigd, dan spreek je weer over geanonimiseerde data en valt de data niet onder de AVG. Het is van belang dat het duidelijk is wie er toegang heeft tot de sleutel voor her-identificatie als je data wil aanvullen. Vaak is dat alleen de onderzoeker.