Wanneer je een onderzoek afrondt dan zijn (het schrijven en/of presenteren van) de discussie en conclusies min of meer het eindpunt van het project. Bij een praktijkonderzoek volgt er echter altijd nog een laatste stap, namelijk het geven van aanbevelingen aan…de praktijk! Jouw onderzoek moet uiteindelijk natuurlijk van meerwaarde zijn voor de (onderwijs)praktijk. Hiervoor is het noodzakelijk dat je jouw conclusies omzet in concrete en specifieke op de doelgroep gerichte aanbevelingen. Wat raad je het werkveld aan om te doen? Wat kunnen de volgende stappen zijn? Het schrijven van goede aanbevelingen is echter nog niet zo makkelijk. Zo heb je zelf mogelijk het gevoel dat de aanbevelingen uit jouw onderzoek nogal voor de hand liggen (het zogenaamde ‘duhh-gevoel’). Ook heb je soms het gevoel dat je je conclusies aan het herhalen bent, is dat wel de bedoeling? Een eerste snel antwoord hierop: er moeten in de aanbevelingen inderdaad geen verassingen komen te staan, maar ze moeten wel een flinke stap concreter (meer actie- of implementatiegericht) zijn dan je conclusies.
Want wat is nu precies de functie van aanbevelingen? In de aanbevelingen schrijf of presenteer je welke concrete lessen of vervolgacties er meegenomen kunnen (of moeten) worden vanuit jouw onderzoek. Een goed startpunt is om eerst nog een keer te kijken wat de doelgroep ook alweer was waarbinnen of waarvoor je het onderzoek uitvoerde. Wie heeft het meeste belang bij de resultaten uit jouw praktijkonderzoek? Wie moeten ermee aan de slag? Je presenteert als het ware kort en krachtig op welke manier jouw doelgroep in het vervolg het praktijkprobleem uit de aanleiding van het onderzoek het beste aan kan pakken. Nu is een aanbeveling over het algemeen sneller gegeven dan uitgevoerd. Besef jezelf dus dat een aanbeveling misschien wel een aantal verschillende vervolgacties in zich herbergt. Deze vervolgacties ga je verder uitwerken in de implementatie, maar met de aanbevelingen zet je dus wel een belangrijke eerste stap naar die implementatie.
Een andere functie van aanbevelingen is het richting geven aan mogelijk vervolgonderzoek. Ongetwijfeld gaan in de toekomst andere onderzoekende LO’ers of ALO-studenten met hetzelfde onderwerp aan de slag. Zij zullen daarbij dolgraag jouw kennis willen gebruiken om hun eigen onderzoek op te zetten. Zij lezen dan ongetwijfeld jouw onderzoek goed door en zullen de aanbevelingen die jij doet ten aanzien van vervolgonderzoek zeker ter harte nemen. Dit is dus een andere doelgroep dan de beroepspraktijk, waarvoor ook een ander type aanbevelingen geldt. Vandaar dat er vaak een splitsing wordt gemaakt in aanbevelingen voor de praktijk en aanbevelingen gericht op vervolgonderzoek.
Hieronder gaan we eerst in op hoe je vanuit je onderzoek komt tot goede aanbevelingen. Vervolgens zullen we een aantal voorbeelden ontleden om je een goed inzicht te geven in hoe aanbevelingen er wel, maar ook hoe ze er niet uit zouden moeten zien.
1. Welke aanbevelingen ga ik geven?
Ten eerste moeten je aanbevelingen correct zijn. Dat wil zeggen, ze moeten een logisch vervolg zijn op jouw aanleiding, theoretisch kader, resultaten, discussie en vooral op de conclusies. Pas op dat je niet te veel gaat ‘freestylen’ doordat je jouw eigen mening (of wensen) hierin gaat verwerken. Beperk je tot aanbevelingen die je echt kan onderbouwen op basis van jouw onderzoek.
Kijk daarvoor eerst eens terug naar wat de aanleiding voor jouw onderzoek ook alweer was. Hierin heb je destijds duidelijk beschreven wat het probleem of de uitdaging was, bij wie (welke doelgroep) en waarom. Probeer nu daarom eens te bedenken wat jouw onderzoek uiteindelijk heeft bijgedragen aan het oplossen van het in de aanleiding geschetste praktijkprobleem. Wat kan je op basis daarvan nu adviseren, aan wie en waarom? Misschien heb je wel verschillende doelgroepen, zijn daarvoor specifieke praktijkrelevante aanbevelingen te maken?
Lees ook jouw discussie nog eens terug. Daarin heb je mogelijk diverse resultaten vanuit het onderzoek met elkaar in verband gebracht en getoetst aan de literatuur over dat onderwerp. Tot welke nieuwe inzichten ben je daarin uiteindelijk gekomen? Waren bepaalde resultaten bijvoorbeeld onverwacht? In een praktijkonderzoek kijk je vaak naar een doorvertaling van de theorie naar de praktijk, maar in sommige gevallen kan het goed zijn dat in de praktijk dingen anders zijn dan wat we verwachten vanuit de theorie. Welke resultaten komen overeen met de theorie en welke (mogelijk) niet? Deze inzichten geven het werkveld goede handvatten om in de toekomst mee verder te gaan.
Wat waren de belangrijkste sterke en zwakke punten van jouw onderzoek? Dit kan je mogelijk verwerken in een aanbeveling voor vervolgonderzoek. Resultaten kunnen ook te verklaren zijn door toevalligheden, meetfouten, of doordat je achteraf misschien toch niet helemaal de juiste vragen hebt gesteld. Heb je in de discussie vraagtekens moeten stellen bij de betrouwbaarheid van een meetinstrument? Dan kan een interessante aanbeveling voor vervolgonderzoek voor toekomstige onderzoekers zijn om een beter (betrouwbaarder) meetinstrument te gaan ontwikkelen.
2. Hoe formuleer ik mijn aanbevelingen correct?
Ten eerste moeten jouw aanbevelingen passend zijn bij de reikwijdte van je onderzoek. Dat leggen we even uit. Is je onderzoek bijvoorbeeld gericht op en uitgevoerd binnen lessen LO op de VMBO-afdeling van jouw school? Dan richten de aanbevelingen zich ook specifiek op die doelgroep. Is je onderzoek gericht en uitgevoerd op meerdere scholen en onderwijsniveaus? Dan kun je de aanbevelingen uiteraard een wat algemener karakter geven.
De stelligheid waarmee je jouw aanbevelingen formuleert hangt vooral af van het karakter van jouw resultaten en de discussiepunten die je mogelijk daarbij hebt moeten beschrijven. Waren je resultaten zeer duidelijk, eenduidig, niet op meerdere manieren te interpreteren etc. en heb je dus niet veel hoeven ‘nuanceren’ in je discussie? In dat geval mag je best wel stellig zijn in wat je de praktijk aanbeveelt. De aanbevelingen zullen dan een meer sturend karakter hebben. Zo niet, verwerk dan de nuance die je hebt moeten aanbrengen in de discussie ook in je aanbevelingen en schrijf het dus wat minder stellig op.
Een wijs man zei ooit: een aanbeveling is zo goed als zijn onderbouwing*. Begin je aanbeveling daarom met een helder ‘statement’ waarin je vooral duidelijk beschrijft wat-wie-hoe-wanneer en op welke wijze jouw doelgroep aan de slag moet gaan met jouw onderzoek. Probeer vooral zo specifiek en duidelijk mogelijk te zijn. Vervolgens beschrijf je kernachtig hoe je tot dit statement bent gekomen. Gebruik daarvoor vooral informatie uit je discussie en het theoretisch kader. Zorg ervoor dat het geen herhaling wordt, formuleer kort en krachtig en to the point!
3. Hoe zorg ik ervoor dat mijn aanbevelingen aansluiten bij de beoogde doelgroep?
Bedenk uit wie jouw doelgroep precies bestaat (zie punt 1). Zijn dit alleen docenten LO? Of misschien wel alle docenten van een middelbare school? Wellicht heb je ook aanbevelingen voor docenten of studenten die zelf onderzoek gaan uitvoeren.
Zoals je hierboven al las zijn je aanbevelingen een eerste belangrijke stap richting een mogelijke implementatie van de bevindingen uit jouw onderzoek. Door het maken van de juiste keuzes in de formulering van je aanbevelingen vereenvoudig je dit proces. Denk er bijvoorbeeld eens over na of je aanbevelingen kunt maken voor de korte- en lange termijn. Is er bijvoorbeeld budget nodig voor jouw nieuwe werkwijze? Dan is het verstandig om misschien eerst met een gratis of ‘low budget’ variant te gaan experimenteren bij slechts enkele klassen. Als dat goed werkt, is het overtuigen dat de nieuwe werkwijze echt het geld waard is eenvoudiger en vooral realistischer. Misschien heb je gedurende je onderzoek al wel wat informatie kunnen verzamelen over de mogelijke implementatie van de nieuwe werkwijze en moeten er eerst aan andere randvoorwaarden voldaan worden voordat er echt gestart kan worden met implementeren (denk bijvoorbeeld aan het trainen/professionaliseren van collega’s met je nieuwe werkwijze). Dit kun je prima verwerken in je aanbevelingen, waardoor je ook laat zien dat je aanbevelingen realistisch zijn, zowel op korte- als lange termijn!
In aanbevelingen van onderzoeken lees je vaak terug dat “deze bevindingen uitgebreid moeten worden naar de HAVO-afdeling” of dat “de resultaten op grotere schaal zowel bij het spelonderwijs als het turnonderwijs moeten worden geïmplementeerd”. Of dat het onderzoek bij voorkeur nogmaals uitgevoerd zou moeten worden, maar nu niet met 30, maar met 400 proefpersonen. Dit zijn op het eerste gezicht wellicht prima aanbevelingen, maar ze roepen bij de doelgroep vaak ook direct vragen op ten aanzien van de haalbaarheid. Zo hoeft het natuurlijk niet altijd zo te zijn dat een bepaalde werkwijze die jij hebt onderzocht bij een bepaalde doelgroep ook meteen passend/succesvol is bij een andere doelgroep of in een ander beweegdomein. Het zijn in die zin enigzins ‘goedkope’ aanbevelingen, die bij nader inzien eigenlijk helemaal niet zo bruikbaar zijn. Wees dus voorzichtig in het zomaar “opschalen” van de resultaten naar andere contexten of leerling populaties. Het is zeker niet verkeerd om in een aanbeveling daar iets over te schrijven, maar houdt de mogelijkheden en daarmee realiteit (de praktijk) daarbij goed in het oog.
Hieronder vind je een voorbeeld van aanbevelingen zoals deze te vinden zijn in een artikelen in een vakblad. Lees de aanbeveling (en liefst het complete artikel) eerst goed door. Stel jezelf daarbij de volgende vragen:
- Kun je de doelgroep herkennen in deze aanbevelingen?
- Wat vind je van de stelligheid van de aanbevelingen?
- Wat vind je van de onderbouwing van de aanbevelingen?
- Wat schrijven de auteurs over de haalbaarheid van de aanbevelingen?
- Is er wat beschreven over implementatie? Zo ja, wat vind je hiervan?
Voorbeeld – Pauzesport op het VMBO (Vlasblom et al., 2019)
Het gehele artikel vind je hier. De tekst van de aanbevelingen is hieronder weergegeven. In kleur worden enkele opvallende aspecten eruit gelicht.
Aanbevelingen. Met de resultaten van dit onderzoek kan Pauzesport beter worden toegespitst op vmbo-leerlingen. Volgens het huidige onderzoek lijkt het actief begeleiden van Pauzesport door onderwijsassistenten, (LO)-docenten, beweegcoaches, of andere spelbegeleiders cruciaal voor de participatie van leerlingen aan Pauzesport. Aangezien uit dit onderzoek blijkt dat leerlingen alleen meer bewegen als Pauzesport wordt uitgevoerd, is de aanbeveling om Pauzesport op meerdere dagen per week in te zetten. Volgens de leerlingen zelf zou Pauzesport verbeterd kunnen worden door te zorgen dat tijdens Pauzesport drinkwater beschikbaar is. Ook langere pauzes en een minder saai en groter schoolplein, is volgens de leerlingen gewenst. Daarnaast zouden leerlingen vaker nieuwe spellen willen proberen. Daar hebben de leerlingen zelf veel creatieve ideeën over. Mogelijk kan vaker met de leerlingen samen worden nagegaan welke spellen zij zouden willen doen. Voor vmbo-leerlingen zijn het aanbrengen van kleuren op het plein en de uitleg van de spellen tijdens de gymles, zoals dat in Beweeg Wijs voor basisschoolleerlingen werd gedaan, mogelijk minder relevant voor de succesvolle uitvoering van Pauzesport. Verder blijkt dat veel leerlingen tijdens de pauze vooral met hun mobiele telefoon bezig zijn. Enerzijds kan het verminderen van het mobiele telefoongebruik er toe leiden dat kinderen meer tijd hebben voor andere zaken, zoals meer bewegen. Anderzijds kan het mobiele telefoongebruik juist kansrijk zijn om leerlingen meer te laten bewegen, bijv. door via de mobiele telefoon spellen aan te bieden die meer bewegen uitlokken (zoals Pokémon Go).
Hier wordt een concrete aanbeveling gedaan. Professionele begeleiding is cruciaal bij het aanbieden van Pauzesport.
Hier wordt vanuit een directe koppeling met de resultaten een concrete aanbeveling gedaan voor de frequentie van het programma.
Dit is een herhaling van de resultaten, die direct ook als aanbeveling dienen. Net al bij de eerste twee aanbevelingen wordt ook hier niet ingegaan op de manier waarop dit dan precies bereikt zou kunnen worden.
Een concrete aanbeveling om leerlingen bij dit proces te betrekken. De aanbevelingen blijven wederom wel vaag op welke manier dit dan precies zou kunnen.
Een aanbeveling vanuit de resultaten gericht op wat er vooral niet gedaan zou moeten worden kan ook nuttig zijn
Dit laatste stuk is eigenlijk geen echte aanbeveling, maar meer een herhaling van een resultaat, met een interpretatie van de auteurs daarvan richting de praktijk. De auteurs zeggen weliswaar dat het gebruik van een mobiel wellicht kansrijk kan zijn om meer te bewegen, maar blijven wat vaag over de wijze waarop.
Onderbouwing en reikwijdte. Bovenstaand voorbeeld is een zeer compacte paragraaf met een aantal aanbevelingen. De auteurs onderbouwen de aanbevelingen over het algemeen goed vanuit concrete resultaten. Ze zijn daarin bovendien niet té stellig, ze laten enige marge voor onzekerheid doorschijnen (het onderzoek is immers vrij klein uitgevoerd, op 1 school). Daarmee blijven ze keurig binnen de reikwijdte van hun onderzoek.
Haalbaarheid en implementatie. Wel hadden de aanbevelingen concreter geformuleerd kunnen worden. Bijvoorbeeld door wat beter uit te leggen op welke wijze een bepaalde aanbeveling dan in de praktijk daadwerkelijk uitgevoerd kan worden (als opmaat naar daadwerkelijk implementatie en uitvoering). Echter, dit is een artikel in een vakblad (LO-magazine) en de auteurs waren daarin gebonden aan een maximum aantal woorden. De auteurs hebben daarom concessies moeten doen aan de mate van detail in de aanbevelingen. Het hangt er dus maar net van af welk ‘medium’ je gebruikt om je resultaten te presenteren en de ruimte die je hebt om uit te wijden in de discussie en de aanbevelingen. Doe je dit bijvoorbeeld met een (ingesproken) presentatie, een hoofdstuk in een boek of een wat langer artikel, dan heb je meer ruimte om bepaalde details in te vullen.
Doelgroep. Een ander aspect van bovenstaand voorbeeld is dat uit de aanbevelingen niet direct heel duidelijk wordt wat nu de doelgroep precies is die aangesproken wordt. Zijn dit docenten LO? Het management van de school? Uitgaande van het feit dat het een artikel in LO-magazine is, zal de primaire doelgroep ongetwijfeld bestaan uit docenten LO (op een vmbo school). Toch kunnen er meerdere betrokkenen een rol spelen. Het is goed om duidelijk aan te geven welke aanbeveling voor welke doelgroep is bedoeld.