Observeren is meer dan kijken. Kijken wordt pas observeren wanneer het systematisch gebeurt. En wanneer je weet waarnáár je moet kijken. En wat daarvoor nodig is, is een goed observatie-instrument en goede observatoren. Er mag zo min mogelijk ruimte zijn voor subjectiviteit. Over onderzoeksinstrumenten is het al eerder gegaan, maar waar let je op tijdens de uitvoering van een observatie?

• Live of video?

  Een voordeel van ‘live’ observeren, oftewel observeren terwijl ‘het gebeurt’, is dat je meteen klaar bent. Stel dat je een les observeert, dan is aan het eind van de les de observatiedata verzameld. Een ander voordeel is dat de observator een goed plekje kan zoeken om te observeren, en zich nog kan verplaatsen gedurende het observeren. De nadelen? Kijk maar eens naar de voordelen van observeren op video: je kunt de video-observatie doen wanneer het je uitkomt, je kunt makkelijk met meerdere mensen observeren voor het controleren van de interbeoordelaars-betrouwbaarheid, je kunt altijd een stukje terug wanneer je iets hebt gemist, je kunt de video steeds even stilzetten om je observatie-instrument in te vullen (of naar de wc te gaan), wanneer je later een nieuw observatie-idee hebt kunt je opnieuw observeren, … enz. Kortom, er zijn veel voordelen van observeren op video. De nadelen? Je hebt geschikte camera’s nodig die de hele observatieruimte in beeld brengen, en opnames kunnen mislukken. Maar als je dat onder controle hebt, heeft video-observatie dus meestal de voorkeur.

• Goede observatie-items.

  Sommige dingen kun je eenvoudig turven, bijvoorbeeld hoe vaak er wordt gescoord, of hoe vaak een leraar het spel onderbreekt. Andere zaken zijn lastiger, bijvoorbeeld wanneer je wilt observeren of een leraar motiverend lesgeeft. In dat laatste geval is vooral je operationalisatie weer van groot belang. Dus bijvoorbeeld: wat is motiverend lesgeven, en hoe zie ik dat dan in de les? Zie dit voorbeeld voor een uitwerking.

• Observeren moet je leren.

  Telkens opnieuw zelfs. Tenzij het eenvoudig turven is van doelpunten en dergelijke, moet je elk observatie-instrument waarmee je voor het eerst gaat werken oefenen. Daarbij is het gebruikelijk om met meerdere observatoren onafhankelijk een aantal dezelfde (video) observaties te doen, en te bekijken waar de overeenkomsten en vooral verschillen zitten. Hierover ga je met elkaar in gesprek, om te komen tot overeenstemming. Soms leidt dit ook tot bijstellingen van of toevoegingen aan het observatie-instrument. Daarna doe je indien nodig nieuwe observaties en controleer je of de mate van overeenstemming acceptabel is. Vaak wordt deze mate van overeenstemming ook gerapporteerd bij de onderzoeksmethoden.

Bestaande, gevalideerde observatie-instrumenten bevatten vaak een protocol waarin staat uitgelegd hoe een en ander moet worden uitgevoerd. Zie bijvoorbeeld hieronder de veelgebruikte observatie instrumenten SOFIT en SOPLAY en SOPARC, voor het observeren van fysieke activiteit in respectievelijk de gymles en op het schoolplein.

Onderstaande video is een introductie op de observatie methode SOFIT. Een geschikte methode om fysieke activiteit in een bepaalde beweegcontext in kaart te brengen.

Introductie op de observatie methodes SOPLAY en SOPARC. Een geschikte methode om bewegen op het schoolplein of in parken in kaart te brengen.