Wanneer je een uitspraak wilt doen over de motoriek of fitheid van leerlingen (of leraren…) dan staan je een behoorlijk aantal uitgebreid onderzochte testen ter beschikking.
Voor fitheid zijn er hele testbatterijen als de Eurofit-test, de Moper-fitheidstest en het in de VS veel gebruikte Fitnessgram. Voor een handig overzicht van beschikbare testen, zie Vrijkotte, De Vries & Jongert (2007). Maar ook een Coopertest of shuttle-runtest zijn vormen van fitheidstesten. Het hangt helemaal af van je operationalisatie van het begrip fitheid. Meestal verstaat men daaronder het geheel van de zogenaamde grondmotorische eigenschappen: uithoudingsvermogen, snelheid, kracht, lenigheid en coördinatie. Dat geeft al aan dat je vaak meerdere testen moet doen om iemands fitheid goed in kaart te brengen. Maar dan nog kan iemand een beter uithoudingsvermogen hebben op de fiets dan lopend, of leniger zijn in de schouders ten opzichte van de hamstrings of onderrug. Bij het kiezen van een fitheidstest moet je dus goed bedenken in welke fitheid je precies bent geïnteresseerd, en daar de passende test bij zoeken. In onderzoeksliteratuur, zoals het eerder genoemde overzicht, vind je vervolgens informatie over de betrouwbaarheid van de testen.
De Eurofit test
Ook voor motorische testen geldt: er zijn er aardig wat beschikbaar, en je moet zelf bedenken in welke motorische aspecten je geïnteresseerd bent. Wanneer je een interventie wilt doen om de balcontrole-vaardigheden te vergroten van leerlingen, dan is het weinig nuttig om een motorische test te kiezen die de balans meet. En evenals bij fitheidstesten moet je bedenken of je een enkele test wilt doen, of een hele testbatterij wilt afnemen. Bekende voorbeelden van testbatterijen zijn Movement ABC en de verschillende versies van de MOBAK (Herrmann & Seelig, 2017). Hiervan afgeleid werd er aan de HAN een voor de LO geschikte motorische test ontwikkeld: de HAN beweegtest. Aan de HALO in Den Haag werd een vergelijkbare test ontwikkeld, met een andere insteek: het Athletic Skills Beweegparcours.
Athletic Skills Track – een voor de LO docent bruikbare test om motoriek in kaart te brengen.
Al deze testen hebben hun voor- en nadelen (Cools e.a., 2009), maar het belangrijkste is dat je ze inhoudelijk beoordeeld: in hoeverre passen ze bij jouw onderzoeksvraag? Is het logisch dat ze een verandering zouden kunnen meten van jouw interventie? Enz. enz.
Voor zowel fitheids- als motorische testen bestaan er meestal zogenaamde ‘normtabellen’ die aangeven wat een persoon van een bepaalde leeftijd typisch zou moeten kunnen presteren. Vaak zijn er ook grenzen aangegeven die geschikt zijn om vast te stellen of er duidelijk boven- of ondergemiddeld wordt gescoord. Daarmee wordt bijvoorbeeld geprobeerd om achterstanden in motoriek op te sporen. Daarbij wordt echter nog wel eens uit het oog verloren dat met name bij kinderen, de motoriek volop in ontwikkeling is, en dat deze ontwikkeling bovendien individueel en grillig kan verlopen (Cools e.a., 2009). Ook zijn normtabellen soms gebaseerd op kleine aantallen, en ingedeeld in te brede categorieën (van bijvoorbeeld twee jaar). Beschouw deze dus altijd kritisch.
Er zijn allerlei beweegmeters op de markt, van heel goedkope gericht op consumenten, tot zeer dure voor wetenschappelijk onderzoek. Veruit de meerderheid maakt gebruik van versnellingsmeters (accelerometers) die een beweging kunnen waarnemen en omzetten in een electronisch signaal. Net zoals je smartphone kan waarnemen dat je hem van ‘rechtop’ naar ‘liggend’ draait. Sterker nog, ook dat gebeurt op basis van versnellingsmeters. Er zijn dan ook smartphone-apps die je telefoon veranderen in een beweegmeter. Ook zijn er veel sporthorloges die zijn uitgerust met deze meters, en op basis daarvan (en eventueel je hartslag) bijvoorbeeld proberen je energieverbruik te berekenen. De betere apparaatjes meten versnellingen rondom drie assen (omhoog/omlaag, voor/achter, en links/rechts). Ze meten dus niet de snelheid van beweging, maar alleen veranderingen in snelheid: versnellingen (of vertragingen) dus. Door deze signalen slim te verwerken, komt er vervolgens een maat uit voor de hoeveelheid beweging, meestal in zogenaamde ‘counts’. Nadeel is dat elke fabrikant die counts anders berekent, en dat het geen gemakkelijk te begrijpen maat is, zoals energieverbuik. Dat betekent dat je eigenlijk alleen metingen met dezelfde versnellingsopnemers rechtstreeks met elkaar kunt vergelijken.
Een ander nadeel is dat versnellingsopnemers lopen met hoge snelheid vaak onderschatten, qua hoeveelheid activiteit, en dat een activiteit als fietsen er meestal niet goed mee kan worden geregistreerd. Je kunt er dus wel objectief mee meten, maar je moet je ervan bewust zijn dat niet alle vormen van bewegen even goed worden opgepikt.
Stappentellers kun je los kopen, maar zijn ook te installeren op je telefoon. De Engelse term is pedometer (met de klemtoon op “do” en niet op “pe”, grapjas). Een goede stappenteller(app) kan vrij nauwkeurig het aantal stappen meten dat je zet, meestal per dag. Al het andere dat een stappenteller rapporteert aan gegevens, is vaak minder betrouwbaar. Zo is het aantal gelopen kilometers natuurlijk erg afhankelijk van de paslengte (en die varieert). Laat staan dat een stappenteller iets kan zeggen over de hoeveelheid calorieën die je hebt verbruikt. Gebruik een stappenteller dus waarvoor deze bedoeld is: het aantal stappen. Stel dat je een interventie onderzoekt met als doel om kinderen meer (naar school) te laten wandelen, dan is een voor- en nameting met een stappenteller helemaal niet zo gek. Probeer echter ook hier wel eerst te achterhalen hoe betrouwbaar de meting is, en waar je de stappenteller of telefoon moet dragen voor het beste resultaat.
een risico dat je door het invullen van een logboek, je jezelf zo bewust wordt van je fysieke activiteit, dat je vanzelf meer gaat bewegen. Logboeken worden dan ook niet heel veel toegepast. Ze kunnen echter wel geschikt zijn om te weten op welke momenten of in welke omstandigheden mensen bewegen; je kunt dat namelijk allemaal laten noteren. De combinatie van een logboek en een vesnellingopnemer is wat dat betreft ook een interessante (maar bewerkelijke) optie (zie Slingerland, Borghouts & Hesselink, 2012). Er zijn ook korte globale vragenlijsten, die bijvoorbeeld navragen hoe veel uur je gemiddeld beweegt, er zijn wat langere vragenlijsten die specifiek vragen naar een aantal activiteiten in de afgelopen week, en er zijn uitgebreide vragenlijsten die gedetailleerd vragen naar de hoeveelheid beweging in verschillende omstandigheden en/of momenten van de week of het jaar. Er zijn ontzettend veel fysieke activiteitenvragenlijsten ontwikkeld en beschikbaar. Dat is het goede nieuws. Het slechte nieuws is: helaas zijn er niet of nauwelijks fysieke activiteit-vragenlijsten voor voor met name kinderen, die met zekerheid zowel betrouwbaar als valide genoemd kunnen worden (Chinapaw e.a., 2010, Silsbury, Goldsmith & Rushton, 2015).
